Kaman Cevizi

Gökte ceviz dalları, salkım saçak

Yaprak yaprak güzeldir ağaç

Bir bahçem var Kaman’da al yeşiller içinde

Yeşil satarım, kuru satarım

Ceviz satarım

Benim gibi satıcı az bulunur

Ne ölçer ne tartarım

Kalanı da sattığımın içine katarım

Benim çocukluğumda sonbahar gelince Kaman’da bahçelerde, bağlarda, çayırlarda kirli kapkara ellerimizle koşup oynardık. Anne, baba ve öğretmenlerimizin suyla-sabunla ellerinizi yıkayın sözleri bir kulağımızdan girer öbür kulağımızdan çıkardı.

Bahçe, bağlarda elma, erik, badem, küpdüşen armudu, üzüm dop dolu olsa da bizim için ceviz başka idi. Cevizin olgunlaşmasını beklemez yeşil kabuğunu soyar koynumuza (gömlek-atlet arası) doldururduk. Bu bizim aç gözlü olmamızdan değil, Kaman sokaklarında sık sık gruplar halinde cevizlerle oyunlar oynamamızdandı.

Ellerimizdeki, giysilerimizdeki siyah lekeler ise taze yeşil cevizin kabuklarını elle soymamızdan ileri gelmekteydi. (Yeşil kabuğun içinde TANEN adı verilen çok kuvvetli bir boyar madde vardır. Tekstil endüstrisinde, dokumacılıkta boyar madde olarak kullanmaktadır)

KAMAN CEVİZİ

Dünyanın en eski gıdalarından olan cevizin ilk ortaya çıktığı coğrafya İç Anadolu bölgesidir. Cevizin Anavatanı Kaman diyebiliriz. Buradan Romalılar yoluyla Avrupa’ya, Persler (İran) yoluyla da Asya’ya yayılmıştır.

Ceviz, doğanın özenle koruduğu bir yemiştir. Dışındaki kabuk ve üstündeki sandık içindeki meyveyi saklar. Bu sandık içindeki meyve veya yemiş öyle önemli olmalı ki doğa hem zarif hem de güvenli bir sandık içinde saklamıştır. Ona ulaşmak zahmetli bir iştir. Çekiç ve bıçak kullanılır. (Kaman Cevizi, ince kabuklu olduğu için elle kırılma özelliğine sahiptir)

Ceviz, kutsal meyveler arasında yer almıştır. Kuran’da, İncil’de ve Tevrat’ta adı geçen gıdalardan biridir. Mevlana’nın Mesnevi ve Rubaiyyat’ında rahmet meyveleri içinde sayılır. İnsan hayatına ilişkin açılımlarda bir sembol olarak nitelendirilir.

Babil Hanedanlığının altıncı kralı ünlü Hammurabi’nin kanun tabletlerinde cevizle ilgili yazılara rastlanmıştır. Roma medeniyetinde Jupiter’in krallık meyvesi olarak tanımlanmıştır. Bereket getirileceğine inanıldığı için Romalılar düğünlerinde gelin ve damadın üzerine ceviz savrulmuştur. (Kaman düğünlerinde de gelin ve damadın üzerine bereket getirsin diye bugün bile kuru üzüm, ceviz içi, buğday, para karışımı savrulduğu görülmektedir) Romalılar döneminde Kaman’a Kutsal (Bereket) Ana’nın ülkesi ZAMANA dendiği bilinmektedir. Kaman cevizi ve düğün kültürü Roma halk kültüründe önemli bir sembol olmuş diyebiliriz.

Soylu meyve olan Ceviz, Kaman’da da itibar görmüştür. Kaman insanı doğan çocuğuna andaç olsun diye bağ, bahçe ve dere yataklarına ceviz dikmiş. Onun dal-kol salıp nesilden nesile kaldığını bildiği için soyununda devamı olarak görmüştür. Doğan çocuğunu beşiğini, gelinlik kızının çeyiz sandığını cevizden yapmış ölen insanını da ceviz tabutta mezara dualarla uğurlamıştır.

Ne yazık ki asırlık bu Kaman Cevizleri 1. ve 2. dünya savaşları öncesi Almanlar tarafından silah kundağı yapımı için ve 1960’lardan sonrada İtalyanların Mobilya yapımı için almaları Kaman Cevizimizi kıyıma uğratmıştır. Asırlık cevizlere azda olsa bugünde rastlamak mümkündür. Kaman merkezdeki Anıt Cevizin 376 yıllık olduğu bilimsel olarak 1990 yılında tespit edilmiştir. Bugün bile soğuktan ve hastalıktan etkilenmeden düzenli olarak yılda 15-20 bin adet meyve vermektedir.

Kaman cevizinin tarihi çok eskidir. Cevizin toprakla buluştuğu yer, iklim ve toprak, ceviz yetiştiriciliğine çok elverişli olunca Kaman’da çok ceviz cinsine rastlanır.

Kaman cevizinin babası olarak kabul ettiğimiz ve hizmetini takdirle andığımız hemşerimiz rahmetli Yüksek Ziraat Mühendisi Lokman Avşar, uzun yıllar yerinde tek tek gözleyip kalite ve verimlilik durumlarına göre Kaman Cevizini Kaman 1, 2, 3, 4, 5 ve Anıt Ceviz olarak değerlendirip bunlardan fide yetiştiriciliği ve modern ceviz bahçesi kurulmasına çalışmış, karşılıksız gönüllü danışmanlık yaparak teşvik etmiştir.

1989 yılında başlayan Ceviz Festivali ile Kaman Belediye Başkanı H. Yusuf Canpolat öncülüğünde isteyene tohum, fide ve teknik bilgi ve yardım verilerek örnek ceviz bahçeleri kurulmuştur.

Ceviz bilim dünyasında “Cevizin Dedesi” olarak bilinen Fikret Madaralı cevizciliğe bilimsel çalışmalarıyla büyük katkılarda bulunan bilim adamları Gültekin Çelebioğlu, Hüdaver Coşkun, Mensure Çelik, Yaşar Akça, Ramazan Toprak, ahmut Ayfer gibi pek çok ceviz uzmanı Kaman Cevizini yerinde görerek dünya standardı üzerinde olduğunu panel ve konferanslarında açıklamışlardır. Ceviz üreticiliği, ceviz aşısı, ceviz hastalığı gibi konularda bilgilendiren pek çok ceviz uzmanını Kaman minnetle anmaktadır.

Kaman Cevizinin Özellikleri:

-Sulak ve kurak yerde yetişir. Kurak yetiştirme tohum dikimi ile yapılır. İki yılda 2-3 kez 1-2 teneke su yeterlidir. İleri yıllarda derine giden kazık kökle su ihtiyacını karşılar. Fidan’dan yetiştirilecek ceviz sulanabilecek yere dikilmelidir. Kazık kökü olmadığı için suya ihtiyacı vardır.)

-Yetişmiş bir Kaman Cevizi yılda 15-20 bin arası ceviz verir.

-Her yıl düzenli meyve verir. Ürün miktarında yıllara göre büyük değişkenlik göstermez.
-Randımanı yüksektir. 100 kg. kabuklu cevizden en az 66 kg. iç ceviz elde edilir.
-Hastalık ve haşereye karşı dayanıklıdır.
-Kabukları incedir. Elle kolayca kırılabilir.
-Şiddetli kış koşullarına dayanıklıdır.
-İçleri parçalanmadan bütün olarak çıkarılabilir.
-Ceviz içi rengi beyaz ve pürüzsüz, aynı zamanda yağ oranı düşüktür.
-Kuvvetli bir kök sistemine sahip olduğundan kurak koşullara dayanıklıdır. Bu nedenle güçlü bir kazık kök oluşturur.
-Uzun ömürlüdür. Normal bakım şartlarında 400-500 yıl yaşayabilir.
-Protein, karbonhidrat, vitamin, fosfor ve potasyum bakımından oldukça zengindir. Kolesterolü düşürücü özelliğe sahiptir.
-Besin değeri yüksektir. Şeker hastalığına olumsuz etki etmeden protein ve kalori verir.
-Beynin gelişmesi için önemli bir besin maddesidir.

-Zekayı artırır, sindirim sistemi bozukluğunu giderir ve dişeti çekilmesini önler.
-Kaman Cevizi; mutfağımızda, hekimlikte ve sanayide son derece verimli olarak kullanılmaktadır.

Kaman Cevizi bütün özellikleriyle diğer ceviz çeşitlerinden fazla Pazar payına sahiptir. Bu avantajın iyi kullanılması için ceviz bahçeleri kurma çalışmaları hız kazanmalı, özel idareler, belediyeler, köy muhtarlıkları, odalar, dernekler, okullar kendilerine ceviz bahçeleri kurmalı ve çiftçileri de kurmaya teşvik etmelidirler.

Devlet tarafından ceviz bahçeleri kuranlara geri alınmamak üzere hibe destek parası da verilmektedir. Bu güne kadar kurulan ceviz bahçesi sayısı 150 kadar. Bu sayıyı binlere çıkarmak mümkündür. İşte o zaman Kaman cevizcilikte gündeme oturur. Tıpkı Giresun’un fındıkta oynadığı rol gibi bizde Kaman’da Ceviz Birliği oluşturmalıyız ve kaliteli ceviz ve fideleri yetiştirerek pazarlayıp önemli gelir sağlanabilir.

Kaman Belediyesinin 1990 yılından itibaren ceviz bahçeleri kurdurma ve üreticiye destek çalışmaları bölgede karşılığını bulmuş kurulan bahçelerden ceviz hasadı başlamıştır.

Türkiye ceviz yetiştirme potansiyeli bakımından önemli bir ülkedir. Ülkemizin hemen her yerinde ceviz yetiştirilir. Bu ülkemiz için bir avantajdır. Ülkemizde en fazla ceviz ağacı Artvin’de vardır. Aydın, Bitlis, Bursa, Çorum, Erzurum, Kastamonu gibi illerimizin sıralamada yer aldığını görürüz. İlimiz Kırşehir’in sıralamada yer almaması iklim ve potansiyeline rağmen ceviz yetiştiriciliğini ihmal ettiğinin göstergesidir.

Dünya ceviz ticaretinde Türkiye yoktur. ABD, Şili, İran, Moldova, Fransa gibi ülkeler dünya ceviz ticaretini ellerinde tutmaktadır. Türkiye iklim avantajını kullanarak KAMAN CEVİZİnden oluşturacağı ceviz bahçeleriyle dünya ceviz ticaretinde yerini alacaktır. Ceviz ithalatçısı ülkelerin Avrupa Birliği ülkeleri olması Türkiye’nin ceviz ihracatının önünün açık olduğunu göstermektedir.

Kaman cevizi gibi sağlıklı ve uzun ömürlü günler.

Yararlanılan Kaynaklar:

-Yeni Resimli Bilgi Ansiklopedisi, cilt 4, 1979.

-Ceviz Gazetesi, Kaman Belediyesi Yayın Organı.

-Kaman Cevizi, Mehmet Atılgan, Kaman Belediyesi.

-Kutsal Ananın Ülkesi Kaman, Yaşar Şahin.

-Ceviz Ama Kaman Cevizi, Zübeyir Tokgöz, Kırk Kültür Dergisi, sayı 7.

-Kaman Ak Haber Gazetesi, sayı 419.

-Ceviz, Vedat Başaran-Önder Durmaz, Havayolları Dergisi, Nisan 2008.

-Türkiye Doğal Eczane: Meyvelerle Beslenme, Doç. Dr. Turan Karadeniz, Ordu Ziraat Fak. Bitkiler Böl. Öğr. Üyesi