On İki Ada Yunanistan’a ne zaman verildi?

Osmanlı Devletinin müttefikleri ile birlikte taraf olduğu Birinci Dünya Savaşı ile Kurtuluş Savaşımız birbirini takip eden yıllarda vuku bulduğu için ayırt edilememekte ve bu yüzden oluşan karışıklığın neticesi olarak Birinci Dünya Savaşı yıllarındaki bazı olumsuz gelişmeler Kurtuluş Savaşının kahramanlarına ve sonrasında Türkiye Büyük Millet Meclisine ve Türkiye Cumhuriyeti Devletini kuran ve yöneten devlet adamlarına fatura edilmektedir.

Bu karmaşa sebebiyle (bazen de kötü niyetle) yanlış aktarılan tarihi olaylardan biri de on iki adanın Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 1923 yılında imzalan Lozan Antlaşması ile Yunanistan’a bırakıldığı iddiasıdır. Birçoğu kötü niyetle yapılan bu olumsuz propaganda ile Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu iktidarı ve lideri itibarsızlaştırılmaya çalışılmaktaysa da gerçek on iki adanın 1923 tarihli Lozan Antlaşmasıyla verildiği yönünde değildir.

1912 yılında Osmanlı Devletinin taraf olduğu Trablus Savaşı devam ederken Balkan Savaşı’nın patlak vermesi üzerine, İtalya Krallığı ile 1912 yılında İsviçre’nin Lozan Şehrinin Ouche (Uşi) semtinde barış antlaşması yapmak zorunda kalınmış ve yapılan bu antlaşma ile Trablus ve Bingazi’ye özerk bir statü tanınmış, Osmanlı İmparatorluğu Trablus ve Bingazi’deki askerlerini geri çekmeyi kabul etmiştir. Bu aşamadan sonra İtalya Krallığı Trablus ve Bingazi’yi işgal etmiştir.

Tarihimizde iki tane Lozan Antlaşması vardır. Bunlardan biri 18 Ekim 1912 tarihinde Trablusgarp Savaşının ardından imzalanan Lozan Antlaşmasıdır; diğeri de 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşmasıdır. Karışıklığa neden olmamak için bu antlaşmalardan 1912 tarihli olana biz Uşi (Ouchy) Antlaşması diyoruz. Uşi (Ouchy), Lozan Şehrinde bir semtin adıdır. 1912 yılındaki antlaşma da 1923’teki gibi İsviçre’nin Lozan şehrinde yapıldığından ikinci antlaşma ile karışmaması için ilk antlaşma imzalandığı semtin adıyla Uşi (Ouchy) Antlaşması olarak bilinmektedir. Bizim Lozan Antlaşması adı ile bildiğimiz antlaşma ise 24 Temmuz 1923 tarihli ikinci antlaşmadır.

1912 yılında imzalanan ve Kuzey Afrika’da Osmanlı Devletinin hâkimiyetine de son veren ilk Lozan Antlaşması (Uşi (Ouchy) Antlaşması) İtalya Krallığı ile Osmanlı Devleti arasında imzalanmıştır.

On iki ada olarak bildiğimiz Ege Adaları ilk olarak 1912 tarihli Uşi Antlaşması ile yani birinci Lozan Antlaşması ile gündeme gelmiş ve bu antlaşmayla, Balkan Savaşlarından sonra yeniden Osmanlı Devletine devredilmek şartıyla on iki ada geçici olarak İtalya Krallığına devredilmiştir.

Ancak Uşi Antlaşmasına uymayan İtalya Krallığı Balkan savaşları bittiğinde on iki adayı Osmanlı Devletine iade etmemiş ve İkinci Dünya Savaşının sonunda Yunanistan’a devretmiştir.

24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan ikinci Lozan Antlaşması, Britanya İmparatorluğu, Fransız Cumhuriyeti, İtalya Krallığı, Japon İmparatorluğu, Yunanistan Krallığı, Romanya Krallığı ve Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı temsilcileri ile Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında imzalanmış bir antlaşmadır. Bu antlaşmayla Sevr Antlaşması çöpe atılmış, Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırları misak-ı milli sınırlarına çok yakın bir şekilde belirlenmiş ve Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluşu diğer devletlerce tanınmıştır.

On iki ada 1923 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin imzaladığı ikinci Lozan Antlaşması ile devredilmemiştir. Aksine Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 1923 yılında imzalanan ikinci Lozan Antlaşmasıyla Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaç ve Bosna Köylerini Türkiye’ye vermiş, kapitülasyonlar tamamen kaldırılmış, azınlıklar sorunu çözülmüş, Osmanlı İmparatorluğundan kalan borçlar Osmanlı Devletinden ayrılarak kurulan diğer devletlerarasında paylaştırılmıştır. Boğazlar konusu da sonraya bırakıldıktan sonra Montrö Sözleşmesiyle boğazlar da tamamen yeni Türk Devletinin hâkimiyetine girmiştir.

1912 yılında ilk Lozan Antlaşması yapıldığında Osmanlı Devletinin başında 35. padişah V. Mehmed Reşad vardır. 1923 yılında ikinci Lozan Antlaşması yapıldığında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin başkanı ve yeni Türkiye Devletinin ordularının başkomutanı Mustafa Kemal Atatürk’tür.

Tabii ki birinci Lozan Antlaşması olarak bilinen Uşi Antlaşmasını da Osmanlı Devletinin içinde bulunduğu o günkü şartlara göre değerlendirmek gerekir.

Hariçten gazel okuyarak birilerini suçlamak kolay olsa da ne devletimize ne de milletimize faydası vardır.