Osmanlı Devletindeki darbeler

27 Mayıs 1960, 12 Eylül 1980 darbeleri ve 15 Temmuz 2016 darbeye teşebbüs olayları hakkında bilgi sahibiyiz. Geçen pazar günü 12 Eylül 1980 darbesinin 41. yılı münasebetiyle yapılan TV programları ve diğer konuşmalardan Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki darbeleri anlatan bilgilerimiz tazelendi.

Biz de bu yazımızda, Osmanlı dönemindeki darbelerden ve sonuçlarından bahsedeceğiz.

Osmanlı Devleti döneminde bilinen en önemli darbe olaylarının başında Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi ve 31 Mart Vakası olarak bilinen 31 Mart 1909’daki darbe ile 1913 yılındaki Bab-ı Ali baskını gelir.

Sadrazamı Mütercim Rüştü Paşa, Serasker Hüseyin Avni Paşa, Adalet Bakanı Mithat Paşa ve Şeyhülislam Hayrullah Efendi’den oluşan dörtlü çetenin liderliğinde yapılan darbe ile Sultan Abdülaziz tahttan indirilmiş ve yerine V. Murat getirilmiştir. Darbeden sonra Sultan Abdülaziz’in kapatıldığı sarayda bileklerini keserek intihar ettiği söylenmişse de sonradan öldürüldüğü anlaşılmıştır. Osmanlı dönemindeki önemli ilk darbe bu olaydır.

İkinci darbe hadisesi:

23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanından hemen sonra getirilen aftan yararlanarak İstanbul’a dönen Gazeteci Hasan Fehmi “Serbestî” gazetesinin başına geçmiş ve 6 Nisan 1909 akşamı Galata Köprüsü üzerinde vurulmuştur. İşte bu olay,  ayaklanmanın fitilini ateşlemiş; İttihat ve Terakki’nin muhaliflerinden İkdam Gazetesi Başyazarı Ali Kemal’in Mülkiye Mektebi’nde Hasan Fehmi cinayetiyle ilgili yaptığı konuşma üniversite öğrencilerini sokağa dökmeye yetmiştir. Cenaze töreni ittihatçı muhaliflerinin gövde gösterisine dönüşmüştür. Devamında sokak gösterileri çok büyümüştür. Bu olayların sonucunda, esasen siyasi ve askeri bir isyan niteliğinde olan “31 Mart Vakası” meydana gelmiş; sonuçta II. Abdülhamit tahttan indirilerek yerine Mehmet Reşat Padişah tahta oturtulmuştur.

Darbe olarak bilinen diğer olay, 1913 yılındaki Bab-Ali baskınıdır. 1912 yılında Balkan Savaşları başlamış ve Bulgar orduları Çatalca önlerine kadar gelmiştir. Makedonya elden çıkmıştır. Selanik, Yunanlıların eline geçmiştir. Edirne, Bulgar’lar tarafından kuşatılmıştır. Avrupalı büyük devletlerin İstanbul’daki temsilcileri 17 Ocak 1913’te Osmanlı Devleti’ne bir nota vererek Edirne’nin terk edilmesini istemişlerdir. Sadrazam Kâmil Paşa da Edirne’nin terk edilmesi taraftarıdır. 23 Ocak 1913’te Enver Paşa ve Talat Paşa, Sadrazam Kâmil Paşa’nın odasına girerek Kâmil Paşa’dan istifa etmesini isterler ve Sadrazam Kâmil Paşa istifa eder.

Peki, bu darbeler hangi sonuçları doğurmuştur:

Sultan Abdülaziz’e karşı yapılan darbenin hemen ardından, Balkanlar’daki gayrimüslim halk, Avrupalı devletlerin de desteği ile ayaklanmış, 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı Osmanlı kaybetmiş, bu başarısızlığın devamındaki Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlıklarını ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatoru Bosna ve Hersek’in Avusturya topraklarına ilhak edildiğini açıklamış, hemen ertesi gün Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.

Girit’in Yunanistan’a katıldığı duyurulmuş, 1913 yılında Arnavutluk muhtar bir devlet olarak ilan edilmiştir.

II. Abdülhamit’in tahttan indirilmesine neden olan isyanların ve devamındaki darbenin liderlerinden Gazeteci Ali Kemal, Damat Ferit Paşa hükümetlerinde kısa bir süre Milli Eğitim ve İçişleri Bakanlığı yapmış, bu sırada milli mücadele aleyhine sert tutumlar göstermiş, Kurtuluş Savaşımızın zaferlerinden sonra İstanbul’da tutuklanmıştır. Ermeni yanlısı olarak yazdığı yazılarından dolayı  “Artin Kemal” olarak da bilinen gazeteci Ali Kemal’in Mustafa Kemal’e ve millî mücadele ile Kuvay-i Milliye’ye muhalifliği çok iyi bilinmektedir. Şimdiki İngiltere başbakanı Boris Johnson, gazeteci Ali Kemal’in torununun oğludur.

Gazetedeki köşemizin sınırlı olması nedeniyle darbelerin detaylarına giremiyoruz. Fakat bu kısa anlatımların bile darbelerin neden sonuç ilişkisi bakımından bir fikir verebileceğini düşünüyorum. Özellikle Abdülaziz’in ve II. Abdülhamit’in tahttan indirilmesi sonucunu doğuran darbeler dikkat çekicidir.